به گزارش بازار قیر به نقل از خبرگزاری فارس ، رویکرد وزارت نفت از تمرکز صرف به خام‌فروشی نفت به تکمیل زنجیره ارزش از طریق احداث پتروپالایشگاه‌ها تغییر کرده است.
یکی از نشانه‌های این ادعا، اقدامات شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی در بررسی و احیای پروژه‌های پالایشی قدیمی و تدوین طرح‌های جدید پتروپالایشی و پیگیری معاونت برنامه‌ریزی وزارت نفت درباره طرح‌های تعریف شده ذیل قانون «حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت و میعانات گازی» است.
جلیل سالاری مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش در آذرماه سال جاری درباره وضعیت طرح‌ها عنوان کرده است: تاکنون حدود 30 طرح پالایشی در کشور تعریف شده است که به سرانجام نرسیده‌اند. از این تعداد 25 طرح برای احداث پالایشگاه و پتروپالایشگاه «نفتی» و 5 طرح برای احداث پالایشگاه «میعانات گازی» موجود است. مجموع خوراک مورد نیاز این طرح‌ها، 4.3 میلیون بشکه در روز و حجم سرمایه‌گذاری حدود 90 میلیارد دلار برآورد شده است.
*لزوم اجرای «استراتژیِ تمرکز» در احداث پتروپالایشگاه‌ها
پس از گذشت 6 ماه از آغاز به کار دولت سیزدهم، در مجموع 13 طرح پالایشی و پتروپالایشیِ اولویت‌دار رونمایی شده است و به نظر می‌رسد رویکرد وزارت نفت غربالگری مجدد و تمرکز بر پروژه‌های منتخب از بین این 13 طرح است. به بیان دیگر تاکنون وزارت نفت از بین 30 طرح موجود یک مرحله غربالگری انجام داده است و 13 طرح انتخاب شده‌اند و احتمالا با گذشت زمان و بررسی بیشتر، بسته به عملکرد صاحبان پروژه، تعداد طرح‌های اولویت‌دار محدودتر هم خواهد شد.
در شرایط محدودیت منابع مالی، «استراتژیِ تمرکز» معقول‌ترین سیاستی است که بایستی در صنعت پالایشی در دستور کار وزارت نفت قرار بگیرد. طبق تعریف علمی، استراتژیِ تمرکز یعنی فاصله گرفتن از بلندپروازی‌های غیرمنطقی. به بیان دیگر این وزارتخانه به جای توزیع توان فنی و مالی محدود داخل کشور بین 13 طرح، باید آنها را در بین مثلا 5 طرح منتخب متمرکز کند تا در نهایت به جای 13 طرح نیمه‌کاره و شکست‌خورده، 5 طرح موفق به بهره‌برداری برسد.
ضمن اینکه یک تجربه قدیمی نیز در دولت نهم و دهم موجود است. در آن دولت، 7 طرح پالایشگاهی با نام‌های پالایشگاه ستاره خلیج فارس، پالایشگاه هرمز، پالایشگاه خوزستان، پالایشگاه آناهیتا، پالایشگاه پارس، پالایشگاه کاسپین و پالایشگاه شهریار تعریف شدند که تنها یک طرح به نام پالایشگاه ستاره خلیج فارس به بهره‌برداری رسید. هر چند که تجربه نخست بودن تعریف این 7 طرح در دولت نهم و دهم و برخورد سلبی دولت یازدهم با طرح‌های تعریف شده نیز بر عدم موفقیت برخی طرح‌ها تاثیرگذار بوده است.
* جزئیات 13 طرح پتروپالایشی در دولت سیزدهم
با این مقدمه به بررسی 13 طرح منتخب در مرحله اول غربالگری وزارت نفت پرداخته می‌شود. بررسی این طرح‌ها نشان می‌دهد که کمتر اطلاعاتی درباره برخی طرح‌ها وجود دارد.
1-طرح پتروپالایشگاه شهید سلیمانی
احداث این طرح 300 هزار بشکه‌ای قرار است توسط شرکت ملی پالایش و پخش پیگیری شود. مجوز ورود دولت به احداث این پتروپالایشگاه نیز در لایحه بودجه 1401 از مجلس شورای اسلامی اخذ شده است. جدول 1 جزئیات کاملی از این طرح را ارائه می‌دهد.
جدول 1

البته فرهاد احمدی مدیرعامل شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت ایران اخیرا میزان سرمایه‌گذاری در طرح پتروپالایشگاه شهید سلیمانی را تا سقف 11.5 میلیارد دلار نیز عنوان کرده است.
به نظر می‌رسد همانطور که طرح ستاره خلیج فارس به عنوان جدی‌ترین طرح در دولت نهم و دهم در دستور کار قرار گرفت و به بهره‌برداری رسید، طرح پتروپالایشگاه شهید سلیمانی نیز اولویت‌دارترین طرح دولت سیزدهم است.
2-طرح پالایشگاه خوزستان
یکی از طرح‌های 7 خواهران پالایشی در دولت نهم و دهم، طرح احداث پالایشگاه خوزستان بود که پس توقف در دولت تدبیر و امید، مجددا در دستور کار قرار گرفته است.
جلیل سالاری معاون وزیر نفت گفت: پالایشگاه نفت خام خوزستان از پروژه‌های به زمین مانده است که در دولت قبل به دلایل نامعلوم، مجوز خوراک طرح لغو شده بود اما در دولت جدید این مجوز احیا شد.
طبق گزارش شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، ظرفیت این پالایشگاه 180 هزار بشکه نفت خام در روز است و عملیات طراحی و اجرای آن از سال 1401 آغاز می‌شود.
طبق گفته مدیرعامل شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت ایران، برآورد اولیه در حجم سرمایه‌گذاری این طرح 4.5 میلیارد دلار است. اطلاعاتی درباره سال اتمام این پروژه و ترکیب محصولات تولیدی این طرح موجود نیست.
3-طرح پالایشگاه آناهیتا
این طرح نیز یکی از پروژه‌های هفت خواهران پالایشی در دولت نهم و دهم بوده است که در دولت تدبیر و امید متوقف شد و دوباره در دستور کار قرار گرفته است. خوراک این پالایشگاه 150 هزار بشکه نفت خام در روز است و برآوردها حاکی از حجم سرمایه‌گذاری 4 میلیارد دلاری در این طرح است.
طبق گزارش شرکت ملی پالایش و پخش، پیشرفت این طرح کمتر از 3 درصد است و در صورت برنامه‌ریزی مناسب در سال 1404 می‌تواند به بهره‌برداری برسد.
4-طرح پتروپالایشگاه مهر خلیج فارس
طرح مهر خلیج فارس به صورت پتروپالایشگاهی در مجاور پالایشگاه بزرگ ستاره خلیج فارس و در قالب فاز چهارم این پالایشگاه تعریف شده است. ظرفیت این واحد 120 هزار بشکه میعانات گازی است و سرمایه احداث آن 470 میلیون یورو است.
زمان احداث این طرح 2 سال برآورد شده است و موعد آغاز آن نیمه دوم سال 99 بوده است. بدین ترتیب انتظار می‌رود این طرح در نیمه دوم سال 1401 به بهره‌برداری برسد.
اما به دلایل مختلف در احداث این پتروپالایشگاه تاخیر به وجود آمده است و طبق برآورده‌ها فاز پالایشی این طرح در سال 1402 و فاز پتروشیمیایی آن در سال 1405 به بهره‌برداری می‌رسد. پیشرفت این طرح تا پایان مهرماه سال جاری حدود 30 درصد بوده است.
5-طرح پالایشگاه آدیش جنوبی
طرح آدیش جنوبی یکی از طرح‌های تعریف شده ذیل مجتمع پالایشی سیراف است. خوراک این پالایشگاه، روزانه 60 هزار بشکه میعانات گازی است و حجم سرمایه‌گذاری این طرح 370 میلیون دلار برآورد می‌شود.
تاریخ شروع طرح پالایشی آدیش جنوبی، اواسط سال 1396 بوده و در سال 1401 به بهره‌برداری می‌رسد. البته پیش‌تر مجری این طرح عنوان کرده بود که فاز نخست تا پیش از پایان سال 1400 به بهره‌برداری میرسد.
به گفته مجری این طرح، عمده فرآورده‌های تولیدی پالایشگاه آدیش جنوبی در فاز نخست 39 هزار بشکه نفتا، 3 هزار بشکه ال‌پی‌جی، 3 هزار بشکه نفت سفید و 14.8 هزار بشکه گازوئیل خواهد بود.
پیشرفت این طرح تا مهرماه 1400 بیش از 60 درصد بوده است. تامین مالی این طرح از طریق صندوق توسعه ملی انجام شده است.
*در ادامه به طرح‌های پالایشی تعریف شده ذیل قانون پتروپالایشگاه‌ها (تنفس خوراک) پرداخته می‌شود.
6-طرح پتروپالایشگاه لاوان
محل احداث این طرح در جزیره لاوان بوده، ظرفیت آن طبق اسناد معاونت برنامه‌ریزی وزارت نفت 120 هزار بشکه در روز، خوراک آن نفت خام و حجم سرمایه‌گذاری معادل 2.1 میلیارد دلار است. سرمایه‌گذار این طرح نیز سازمان تامین اجتماعی است.
اما محمد علی اخباری مدیرعامل پالایشگاه لاوان درباره این طرح گفت: مقرر شده است طرح پتروپالایشی با ظرفیت 150 هزار بشکه‌ در جوار پالایشگاه لاوان احداث شود. کارهای مربوط به این طرح و اخذ مجوزهای لازم برای اجرا انجام شده است، در حال رایزنی با منطقه ویژه اقتصادی لاوان به منظور کسب موافقت تخصیص زمین هستیم.
هر چند طرح پتروپالایشگاه لاوان در فضای رسانه‌ای به صورت تبلیغاتی عنوان شده است اما جزئیاتی درباره نوع محصولات و زمان بهره‌برداری از این طرح موجود نیست.
7-طرح پالایشگاه سرمایه‌گذاری غدیر
محل اجرای این پروژه در منطقه جاسک قرار دارد. ظرفیت این پالایشگاه 300 هزار بشکه در روز نفت خام و حجم سرمایه‌گذاری آن 5.5 میلیارد دلار برآورده شده است. هیچ اطلاعات دیگری درباره جزئیات این پروژه موجود نیست.
8-طرح پالایشگاه شرکت شستان
محل اجرای این طرح در بوشهر قرار دارد. ظرفیت آن روزانه 300 هزار بشکه نفت خام و حجم سرمایه‌گذاری آن 5.6 میلیارد دلار برآورد شده است. این طرح نیز همانند طرح قبلی معلوم نیست در چه مرحله‌ای قرار دارد و آیا متقاضیان آن برای احداث پالایشگاه مصمم هستند یا خیر.
در صورت تداوم تعلل این طرح‌ها ضرورت دارد وزارت نفت در اعطای مجوز تنفس خوراک به آنها تجدیدنظر کند.
9-طرح پالایشگاه مروارید مکران
به نظر می‌رسد وضعیت این طرح نسبت به سایر طرح‌های تعریف شده ذیل قانون پتروپالایشگاه‌ها بهتر باشد زیرا سایر طرح‌ها اصلا معلوم نیست در چه وضعیتی قرار دارند، ولی حداقل این طرح طبق اسناد شرکت ملی پالایش و پخش تا مهرماه سال جاری 2 درصد پیشرفت داشته است.
تاریخ شروع این طرح از ابتدای سال 1400 بوده است و برآورد می‌شود این پالایشگاه 300 هزار بشکه‌ای در سال 1404 فاز یک آن کامل شده و در سال 1405 به بهره‌برداری کامل برسد.
محل احداث این پالایشگاه در بندر جاسک بوده و خوراک آن نفت خام است. حجم سرمایه‌گذاری نیز طبق اسناد معاونت برنامه‌ریزی وزارت نفت 7.5 میلیارد دلار و طبق اسناد شرکت ملی پالایش و پخش 6.6 میلیارد دلار برآورد شده است. سرمایه‌گذار این طرح نیز ستاد اجرایی فرمان امام است.
10-طرح پالایشگاه گروه انتخاب
تنها اطلاعات موجود درباره این طرح درباره محل احداث، ظرفیت و میزان سرمایه‌گذاری آن است که به ترتیب در منطقه آزاد جاسک، با ظرفیت 200 هزار بشکه نفت خام در روز و 6 میلیارد دلار تعریف شده است.
11-طرح پالایشگاه جاوید انرژی پرتو
خوراک این طرح میعانات گازی و ظرفیت آن 60 هزار بشکه در روز است. محل اجرای طرح در پارس جنوبی و پارک پالایشی سیراف تعریف شده است. حجم سرمایه‌گذاری آن 393 میلیون دلار بوده و طبق گفته مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش 9 درصد پیشرفت فیزیکی دارد.
12- طرح پالایشگاه پیشگامان سیراف
این طرح نیز همانند طرح جاوید انرژی پرتو بوده با این تفاوت که حجم سرمایه‌گذاری آن 410 میلیون دلار و پیشرفت فیزیکی آن 8 درصد است. هیچ اطلاعاتی درباره زمان بهره‌برداری و ترکیب محصولات این واحدها موجود نیست.
13-طرح پالایشگاه ستاره سبز سیراف
این طرح نیز همانند دو طرح قبلی ذیل طرح فراگیر سیراف تعریف شده است. ظرفیت این طرح 120 هزار بشکه، نوع خوراک آن میعانات گازی و حجم سرمایه‌گذاری آن 750 میلیون دلار اعلام شده است.
آغاز این طرح از مهرماه سال 1399 بوده است و پیش‌بینی می‌شود در سال 1404 به بهره‌برداری برسد. البته تا مهرماه سال جاری پیشرفت فیزیکی این طرح تنها 5 درصد بوده است.
*آیا جذب سرمایه 50 میلیارد دلاری در 8 سال آینده ممکن است؟
در مجموع بررسی 8 طرح پالایشی تعریف شده ذیل قانون «حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت خام و میعانات گازی نشان می‌دهد که به ثمر رسیدن این طرح‌ها نیازمند پیگیری جدی وزارت نفت است. ضروری است این وزارتخانه ضمن حمایت از شرکت‌ها، زودتر درباره تعیین تکلیف و در صورت لزوم غربالگری و ادغام آنها اقدام کند.
جدول 2 خلاصه‌ای از وضعیت 13 پروژه پالایشی را نشان می‌دهد. نکته جالب توجه اینکه تنها 3 طرح شهید سلیمانی، مهر خلیج فارس و لاوان از این 13 طرح به صورت پتروپالایشگاه تعریف شده‌اند. البته ممکن است در طرح‌های تعریف شده، تغییراتی نیز نسبت به نسخه اولیه ایجاد شده باشد.
جدول 2

 
مجموع ظرفیت این 13 طرح 2.27 میلیون بشکه در روز نفت خام و میعانات گازی است و حجم سرمایه‌گذاری نیز 50 میلیارد دلار برآورد می‌شود.
اگر قرار باشد همه این طرح‌ها به بهره‌برداری برسد، سالانه باید رقمی بیش از 6 میلیارد دلار در حوزه پالایشگاهی هزینه شود که کمی دور از ذهن است، زیرا در سال‌های اخیر صنعت پتروشیمی ایران با همه جذابیت‌هایی که نسبت به صنعت پالایشگاهی دارد سالانه حدود 2.2 میلیارد دلار جذب سرمایه داشته است.