بطور کلی ظرفیت تولید قیر کشور بر اساس این فرایند بالغ بر شش میلیون تن می باشد که حدود چهار میلیون تن از آن صادر شده و حدود دو میلیون تن در داخل کشور به مصرف می رسد.
بدیهی است فروش قیر در بازارهای صادراتی با قیمت بالاتر به علت کمک شایان توجهی که به ارزآوری می نماید همواره مورد تاکید می باشد و لازم است با اتخاذ تمهیدات لازم توسط صادرکنندگان، قیر ایران با بالاترین قیمت ممکن در بازارهای هدف به فروش برسد.
از سویی دیگر قیر گران قیمت برای مصرف داخلی، باعث افزایش قیمت آسفالت می گردد و با توجه به محدودیت بودجه های عمرانی، توان اجرای پروژه های آسفالت کاهش خواهد یافت.
توجه به این امر حائز اهمیت است که سهم وزنی قیر در آسفالت حدود پنج درصد می باشد لیکن با توجه به افزایش قیمت قیر، ارزش ریالی قیر در یک تن آسفالت بیش از پنجاه درصد گردیده است.
اما چه چیزی باعث افزایش حدود چهار برابری قیمت از ابتدای سال 1399 تا کنون گردیده است؟
- بیش از نود و چهار درصد قیمت قیر متاثر از قیمت وکیوم باتوم می باشد که به عنوان مواد اولیه توسط شرکتهای تولید کننده قیر از هفت پالایشگاه کشور خریداری می شود.
قیمت وکیوم باتوم بر اساس فرمول مشخصی که توسط شرکت پالایش و پخش فراورده های نفتی تعیین گردیده، هر 15 روز یکبار محاسبه شده و توسط انجمن صنفی صنعت پالایش نفت اعلام می گردد.
در فرمول محاسبه قیمت وکیوم باتوم، از نرخهای اعلامی "فیول اویل 380" و "کروسین" فوب خلیج فارس که در نشریه پلتس بصورت روزانه اعلام می شود استفاده می گردد بدین معنا که افزایش یا کاهش نرخ این دو فراورده در نشریه پلتس رابطه مستقیمی با افزایش یا کاهش قیمت دلاری وکیوم باتوم خواهد داشت.
- خروجی قیمت فوق الذکر بصورت دلاری می باشد لیکن با توجه الزام عرضه وکیوم باتوم در بورس کالا، نرخ حاصله در میانگین ماهانه نرخ خرید و فروش ارز در سامانه نیما ضرب شده و قیمت ریالی وکیوم باتوم هر پانزده روز یکبار حاصل می گردد.
ملاحظه می شود که نرخ تسعیر ارز در سامانه نیما، اثر مستقیم بر قیمت وکیوم باتوم دارد به نحوی که نرخ تسعیر در 5 فروردین سال 1399، حدود 135،518 ریال بوده و این نرخ در حال حاضر بالغ بر 255،656 ریال گردیده است و این افزایش اثر مستقیم بر افزایش قیمت وکیوم باتوم و قیر داشته است.
- عامل موثر دیگر در افزایش قیمت وکیوم، نرخ فیول اویل 380 فوب خلیج فارس می باشد و این نرخ در پنجم فروردین امسال 164 دلار بوده و در حال حاضر این نرخ محصول بالغ بر 295 دلار قیمتگذاری شده است.
- با توجه به الزام عرضه وکیوم باتوم در بورس کالا و مدیریت میزان عرضه توسط پالایشگاههای کشور، رقابت در معاملات بورس کالا ایجاد شده و وکیوم باتوم با قیمتی بالاتر از قیمت پایه تعیین شده، در اختیار شرکت قیر ساز قرار گیرد و با در نظر گرفتن هزینه های انتقال وکیوم باتوم به شرکتهای قیر ساز و هزینه های تولید و لحاظ نمودن افزایش قیمت حاملهای انرژی، بهای تمام شده قیر افزایش یابد.
نکته قابل توجه در خصوص تغییرات نرخ فیول 380 نشریه پلتس آنست که این امر متاثر از نوسانات قیمت نفت خام می باشد و این تغییرات نیز تحت تاثیر پارامترهای مختلفی است که چندان قابل کنترل نمی باشد.
موضوع محاسبه قیمت پایه وکیوم باتوم بصورت دلار و الزام تبدیل آن به ریال جهت عرضه در بورس کالا نیز، عامل تعیین کننده دیگری بوده که باعث افزایش قیمت وکیوم باتوم در نه ماهه امسال گردیده است.
رقابتهای ایجاد شده در معاملات بورس کالا نیز متاثر از دو عامل می باشد که یکی ناشی از عدم تناسب بین میزان پروانه های بهره برداری صادره جهت کارخانه های تولید قیر و ظرفیت تولید وکیوم باتوم به عنوان ماده اولیه این کارخانجات می باشد. در حال حاضر بیش از سی میلیون تن پروانه بهره برداری کارخانه تولید قیر در کشور صادر شده در حالیکه کل ظرفیت تولید وکیوم باتوم کشور حدود شش میلیون تن می باشد. عامل دیگر در بروز رقابت نیز کاهش ارزش برابری ریال در برابر دلار و کاهش قیمت دلاری قیر ایران در بازارهای بین المللی بوده که منجر به افزایش تقاضا برای قیر ایران و جذابیت صادرات قیر گردیده است.
بنابر این ملاحظه می گردد در حوزه قیمتگذاری وکیوم باتوم با یک دوگانگی مواجه هستیم به گونه ای که افزایش قیمت وکیوم باتوم و به تبع آن قیمت قیر – البته در محدوده ای که امکان رقابت با بازارهای صادراتی وجود داشته باشد – اتفاقی خوشایند و مبارک می باشد لیکن این افزایش در قیمت قیر داخلی، معضلات جدی برای پروژه ها ایجاد می نماید.
شایان ذکر است که بیش از نود و پنج درصد مصارف قیر کشور در پروژه های آسفالت می باشد که در آزاد راهها، بزرگراهها، خیابانها، جاده ها، روستاها و شهرهای کشور مورد استفاده قرار می گیرد که همگی بهره بردار عام می باشند و اختصاص به قشر و طبقه خاصی هم ندارد.
لذا شایسته است تدبیری اندیشیده شود تا از ظرفیت های کشور در تولید و استفاده از محصولی که هیچگونه وابستگی فنی و تکنولوژیک به خارج ندارد، استفاده شده و این محصول با قیمت بهینه در اختیار مصرف کنندگان داخلی قرار گیرد و از سویی دیگر زمینه صادرات قیر با بالاترین قیمت ممکن به مشتریان خارجی فراهم گردد.